دیابت چیست؟ علت، علائم و عوارض بیماری قند خون

دیابت یک بیماری مزمن است که در آن بدن قادر به استفاده از گلوکز (قند) به طور موثر نیست. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و از غذاهایی که می‌خوریم به دست می‌ آید. در این مقاله قصد داریم به علت، علائم، عوارض و درمان بیماری قند خون یا همان دیابت بپردازیم.

بیماری دیابت چیست؟

دیابت (diabetes) یک بیماری مزمن است که در آن قند خون بالا می‌رود و باعث می‌شود بدن نتواند از گلوکز به درستی استفاده کند. گلوکز یک نوع قند است که از غذاهایی که می‌خوریم تولید می‌شود و انرژی اصلی برای سلول‌های بدن است. انسولین یک هورمون است که توسط لوزالمعده (پانکراس) تولید می‌شود و کمک می‌کند گلوکز را از خون به سلول‌ها منتقل کند. در دیابت، این فرآیند به هم می‌خورد و موجب می‌شود گلوکز در خون ذخیره شود و سطح آن بالا رود. این وضعیت می‌تواند باعث آسیب به اعضای مختلف بدن شود و عوارض جدی را به دنبال داشته باشد.

انواع دیابت

دیابت دو نوع اصلی دارد: نوع ۱ و نوع ۲. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های بتا را که انسولین تولید می‌کنند، می‌کشد و باعث می‌شود بدن قادر به تولید انسولین نباشد. این نوع از دیابت معمولاً در کودکان و نوجوانان بروز می‌کند و نیاز به تزریق انسولین دارد. در دیابت نوع ۲، بدن به انسولین حساسیت کمتری دارد و نمی‌تواند از آن به خوبی استفاده کند. این نوع از دیابت معمولاً در بزرگسالان و افراد چاق یا کم‌تحرک بروز می‌کند و می‌تواند با رژیم غذایی، ورزش و داروهای خوراکی کنترل شود. گاهی اوقات، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز نیاز به تزریق انسولین دارند.

دیابت نوع سوم یا دیابت بارداری نام دارد که زمانی رخ می‌دهد که زنان باردار بدون سابقه دیابت دچار سطح بالای قند خون شوند. این نوع از دیابت ممکن است باعث مشکلاتی برای مادر و جنین شود و نیاز به نظارت پزشکی و مداخله دارد. معمولاً پس از زایمان، دیابت بارداری از بین می‌رود، اما ممکن است احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده افزایش دهد.

علت دیابت

علت دیابت بسته به نوع آن متفاوت است.

دیابت نوع ۱:

• علت اصلی: یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های انسولین‌ساز در لوزالمعده حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد.
• عوامل خطر: سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱، برخی عفونت‌های ویروسی، قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی

دیابت نوع ۲:

• علت اصلی: مقاومت به انسولین و کمبود انسولین
• عوامل خطر:
  • چاقی یا اضافه وزن
  • عدم فعالیت و کم‌تحرکی
  • سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲
  • نژاد
  • افزایش سن
  • سندرم تخمدان پلی کیستیک
  • سابقه دیابت بارداری

دیابت بارداری:

• علت: تغییرات هورمونی در دوران بارداری که می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود.
• عوامل خطر:
  • چاقی یا اضافه وزن
  • سابقه خانوادگی دیابت
  • سابقه دیابت بارداری
  • سن بالای ۲۵ سال
  • بارداری با دوقلو یا چندقلو
  • سندرم تخمدان پلی کیستیک

عوامل دیگر:

• برخی بیماری‌ها مانند پانکراتیت، بیماری‌های کبدی و سندرم کوشینگ
• برخی داروها مانند استروئیدها

علائم بیماری دیابت

علائم دیابت به میزان قند خون بستگی دارد. برخی از افراد، به خصوص اگر دارای پیش دیابت، دیابت بارداری یا دیابت نوع 2 باشند، ممکن است علائمی نداشته باشند. در دیابت نوع 1، علائم به سرعت ظاهر می شوند و شدیدتر می شوند.

برخی از علائم دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 عبارتند از:

• ادرار مکرر
• تشنگی زیاد
• گرسنگی زیاد
• خستگی و بی‌حالی
• کاهش وزن ناگهانی (در دیابت نوع ۱)
• چاقی (در دیابت نوع ۲)
• خشکی و خارش پوست
• عفونت‌های مکرر پوست، مجاری ادراری یا تناسلی
• زخم‌هایی که دیر خوب می‌شوند
• بینایی مبهم یا کاهش بینایی
• درد یا سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها
• اختلال شناختی یا سردرگمی

دیابت نوع 1 می تواند در هر سنی شروع شود. اما اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می شود. دیابت نوع 2، نوع شایع تر، می تواند در هر سنی ایجاد شود. دیابت نوع 2 در افراد بالای 40 سال شایع تر است. اما دیابت نوع 2 در کودکان رو به افزایش است.

عوارض بیماری دیابت

بیماری دیابت می‌ تواند منجر به عوارض مختلفی شود. برخی از عوارض آن عبارتند از:

• بیماری های قلبی و عروقی:

 دیابت به طور عمده خطر بسیاری از مشکلات قلبی را افزایش می دهد. اینها می تواند شامل بیماری عروق کرونر همراه با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی و تنگ شدن شریان ها (آترواسکلروز) باشد. اگر دیابت دارید، احتمال ابتلا به بیماری قلبی یا سکته بیشتر است.

• آسیب عصبی ناشی از دیابت:

قند بیش از حد می تواند به دیواره رگ های خونی کوچک (مویرگ ها) که اعصاب را تغذیه می کنند، به خصوص در پاها آسیب برساند. این می تواند باعث گزگز، بی حسی، سوزش یا درد شود که معمولا از نوک انگشتان پا یا انگشتان دست شروع می شود و به تدریج به سمت بالا گسترش می یابد. آسیب به اعصاب مربوط به هضم می تواند مشکلاتی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست ایجاد کند. برای مردان، ممکن است منجر به اختلال نعوظ شود.

• آسیب کلیه ناشی از دیابت:

 کلیه ها میلیون ها رگ خونی کوچک (گلومرول) را در خود جای می دهند که مواد زائد خون را فیلتر می کنند. دیابت می تواند به این سیستم فیلتر ظریف آسیب برساند.

• آسیب چشم ناشی از دیابت: 

دیابت می تواند به رگ های خونی چشم آسیب برساند. این می تواند منجر به نابینایی شود.

• مشکلات پوستی:

 دیابت ممکن است شما را مستعد مشکلات پوستی، از جمله عفونت های باکتریایی و قارچی کند.

• اختلال شنوایی: مشکلات شنوایی در افراد مبتلا به دیابت شایع تر است.
• بیماری آلزایمر: دیابت نوع 2 ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل مانند بیماری آلزایمر را افزایش دهد.
• افسردگی مرتبط با دیابت: علائم افسردگی در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 شایع است.

عوارض دیابت بارداری

اکثر زنان مبتلا به دیابت بارداری، نوزادان سالمی به دنیا می آورند. با این حال، سطوح قند خون درمان نشده یا کنترل نشده می تواند برای شما و کودکتان مشکلاتی ایجاد کند.

عوارضی که در کودک شما می تواند ناشی از دیابت بارداری باشد، از جمله:

• رشد بیش از حد گلوکز اضافی می تواند از جفت عبور کند. گلوکز اضافی پانکراس نوزاد را تحریک می کند تا انسولین اضافی بسازد. این می تواند باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک شما شود. می تواند منجر به زایمان سخت و گاهی اوقات نیاز به سزارین شود.
•  گاهی اوقات نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری در مدت کوتاهی پس از تولد دچار قند خون پایین (هیپوگلیسمی) می شوند.
•  نوزادان مادرانی که مبتلا به دیابت بارداری هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 در آینده هستند.
• مرگ. دیابت بارداری درمان نشده می تواند منجر به مرگ نوزاد قبل و یا اندکی پس از تولد شود.

تشخیص

برای تشخیص دیابت، پزشک می‌تواند از آزمایش‌های مختلفی استفاده کند که سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش قند خون ناشتا:

این آزمایش بعد از ۸ ساعت بدون خوردن غذا انجام می‌شود و سطح قند خون را در حالت ناشتا مشخص می‌کند. اگر سطح قند خون بیش از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.

• آزمایش قند خون تصادفی:

این آزمایش در هر زمانی از روز انجام می‌شود و سطح قند خون را در حالت تصادفی مشخص می‌کند. اگر سطح قند خون بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.

• آزمایش تحمل گلوکز:

این آزمایش بعد از خوردن یک نوشیدنی حاوی گلوکز انجام می‌شود و سطح قند خون را در چند مرحله مشخص می‌کند. اگر سطح قند خون بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در هر مرحله باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.

• آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c):

این آزمایش میانگین سطح قند خون را در ۳ ماه گذشته مشخص می‌کند. اگر سطح HbA1c بیش از ۶/۵ درصد باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.

درمان دیابت

درمان دیابت به نوع آن بستگی دارد، اما هدف اصلی آن کنترل سطح قند خون و پیشگیری از عوارض است. راه‌های مختلفی برای درمان دیابت وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:

• تزریق انسولین:

افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نیاز به تزریق انسولین دارند تا سطح قند خون را کنترل کنند. انسولین می‌تواند با سرنگ، قلم یا پمپ تزریق شود و باید در زمان‌های مشخصی از روز و قبل یا بعد از غذا انجام شود. نوع، مقدار و زمان تزریق انسولین بر اساس نیاز و وضعیت هر فرد توسط پزشک تعیین می‌شود.

• داروهای خوراکی:

برخی از داروهای خوراکی می‌توانند به بدن کمک کنند تا بهتر از انسولین استفاده کند یا تولید گلوکز را کاهش دهد یا جذب گلوکز را محدود کند. این داروها می‌توانند به تنهایی یا با هم مصرف شوند و بر اساس نوع دیابت، شدت بیماری و عوارض جانبی توسط پزشک تجویز می‌شوند.

• رژیم غذایی:

تغییر در رژیم غذایی یکی از راه‌های مهم برای کنترل دیابت است. افراد مبتلا به دیابت باید مقدار و نوع غذاهایی که می‌خورند را مدیریت کنند و از غذاهای پرقند، پرچرب و پرکالری خودداری کنند. همچنین باید از مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های سالم افزایش دهند. برای برنامه‌ریزی رژیم غذایی مناسب، می‌توان از مشاوره تغذیه استفاده کرد.

• ورزش:

ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش وزن، افزایش حساسیت به انسولین، کاهش فشار خون و کلسترول و بهبود روحیه کمک کند. افراد مبتلا به دیابت باید حداقل ۳۰ دقیقه در روز و ۵ روز در هفته ورزش کنند. نوع و مدت ورزش بر اساس سن، وزن، شدت بیماری و توانایی هر فرد متفاوت است و باید با مشورت پزشک انتخاب شود.

• مراقبت از خود:

علاوه بر رعایت نکات فوق، افراد مبتلا به دیابت باید به مراقبت از خود اهمیت دهند و سطح قند خون، فشار خون و کلسترول خود را به طور منظم بررسی کنند. همچنین باید به بهداشت دهان، پوست، پاها و چشم‌های خود توجه کنند و از عفونت‌ها و زخم‌ها جلوگیری کنند. در صورت بروز هرگونه علامت یا عارضه‌ای، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنند.

پیشگیری از دیابت

پیشگیری از دیابت به طور کامل امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، خطر ابتلا به آن را به طور قابل‌توجهی کاهش داد.

راه‌های پیشگیری از دیابت:

• حفظ وزن سالم: چاقی و اضافه وزن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ است. با حفظ وزن سالم می‌توانید خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل‌توجهی کاهش دهید.
• رژیم غذایی سالم: یک رژیم غذایی سالم که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و فیبر باشد و چربی‌های اشباع و قندهای تصفیه شده را محدود کند، می‌تواند به پیشگیری از دیابت کمک کند.
• فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیت بدنی منظم به مدت حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته می‌تواند به کنترل قند خون و کاهش خطر ابتلا به دیابت کمک کند.
• ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. ترک سیگار می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.
• معاینات منظم: اگر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستید، باید به طور منظم قند خون خود را آزمایش کنید.

دیابت یک بیماری جدی است که می‌تواند باعث مشکلات مختلفی برای سلامتی شود. اما با رعایت نکات پیشگیرانه و درمان مناسب، می‌توان از کیفیت زندگی خود حفظ کرد و از عوارض آن کاهش داد. اگر شما یا کسی از اطرافیانتان علائم دیابت را دارید، باید بدون تاخیر به پزشک مراجعه کنید و از وضعیت خود مطلع شوید.

منبع